Агульны агляд
Праваабарончая ініцыятыва «Журналісты за талерантнасць» у чарговы раз правяла сістэматычны маніторынг мовы варожасці і некарэктнай лексікі ў дачыненні да ЛГБТК+ у беларускіх медыя. Даследаванне ахоплівае публікацыі за перыяд з студзеня па кастрычнік 2024 года і з’яўляецца часткай шматгадовай серыі назіранняў за дынамікай дыскрымінацыйнай рыторыкі ў публічнай прасторы.
Аналізу падлягалі 834 матэрыялы з 32 беларускіх анлайн-медыя, як нацыянальных, так і рэгіянальных, уключаючы як сайты, так і Telegram-каналы. Ацэньвалася наяўнасць некарэктнай лексікі і выказванняў, што адпавядаюць крытэрам мовы варожасці. Асобна звярталася ўвага на публікацыі, якія фармальна выкарыстоўваюць карэктную лексіку, але нясуць у сабе дыскрымінацыйны пасыл.
Тэндэнцыі 2024 года
У параўнанні з папярэднімі гадамі, 2024 год прынёс некаторыя істотныя змены. З аднаго боку, доля матэрыялаў, што выкарыстоўваюць карэктную лексіку, крыху перавысіла колькасць тых, дзе сустракаюцца стэрэатыпныя або зняважлівыя фармулёўкі. Так, 52% публікацый былі прызнаныя карэктнымі, а 48% — некарэктнымі. З іншага боку, доля матэрыялаў, якія змяшчаюць праявы мовы варожасці, дасягнула 48% — гэта крыху вышэй, чым у 2023 годзе (44–46%), і ў два разы больш, чым у 2021 годзе (24%).
Сітуацыя ўскладняецца тым, што ўсё часцей мова варожасці выяўляецца нават у тых тэкстах, дзе фармальна выкарыстоўваецца карэктная тэрміналогія. У 2024 годзе такіх выпадкаў было ў два разы больш, чым год таму. Гэта сведчыць пра паглыбленне рыторыкі, у якой мова варожасці пераходзіць у латэнтную форму — замаскіраваную пад «нейтральную» або «балансаваную».
У адрозненне ад тэндэнцый да 2020 года, калі нацыянальныя медыя часта выступалі як прастора для больш інклюзіўнай рыторыкі, цяпер сітуацыя ўраўнаважаная. Мясцовыя і нацыянальныя выданні паказваюць супастаўныя ўзроўні некарэктнасці, хоць у 2023 годзе рэгіянальныя медыя вылучаліся асабліва высокай доляй мовы варожасці.
Роля «экстрэмісцкіх» і «неэкстрэмісцкіх» медыя
Упершыню аналіз быў праведзены з улікам статуса СМІ ў Рэспубліцы Беларусь — ці прызнаныя яны «экстрэмісцкімі» ўладамі ці не. Вывад быў катэгарычны: медыя, якія атрымалі такі статус, у 96% выпадкаў пішуць пра ЛГБТК+ з выкарыстаннем карэктнай лексікі, і толькі ў 2% змяшчаюць мову варожасці. У той жа час у «неэкстрэмісцкіх» (звычайна праўладных) медыя мова варожасці прысутнічае ў 84% матэрыялаў, а карэктная рыторыка — толькі ў 23%. Іншымі словамі, у кожным другім матэрыяле на гэтую тэму прасочваецца рыторыка нянавісці, а ў Telegram-каналах яна сустракаецца яшчэ часцей, чым на сайтах.
Бачнасць унутраных груп ЛГБТК+
Маніторынг працягвае вызначаць перавагу выкарыстання тэрмінаў «ЛГБТ» і «гей» як абагульняльных для ўсяго спектру ідэнтычнасцей. У 2024 годзе таксама найбольш часта згадваліся тэмы аднапалых адносін, трансгендарнасці і гомасексуальнасці. У 11% выпадкаў усё яшчэ выкарыстоўваюцца стыгматызаваныя выразы, такія як «нетрадыцыйная арыентацыя», «сэксуальная меншасць» і «гомасексуалізм». Новай асаблівасцю стала з’яўленне тэрміна «ЛГБТ-прапаганда», які ў 2023–2024 гадах актыўна замяняе традыцыйныя абразы. Таксама фіксавалася выкарыстанне адкрыта абразлівых выразаў, у тым ліку «п*дар», «садоміт», «вясёлка», «транс» у дэмагогічным кантэксце.
Вынікі і высновы
Сітуацыя з медыйным асвятленнем ЛГБТК+ у Беларусі застаецца вельмі нестабільнай. Колькасны рост матэрыялаў на гэтую тэму не прывёў да паляпшэння якасці рыторыкі. Замест гэтага назіраецца ўмацаванне структурнай варожасці — як праз адкрытую мову варожасці, так і праз яе закамуфляваныя формы. Выкарыстанне карэктных тэрмінаў дзеля распальвання нянавісці ўжо стала адной з рыторычных стратэгій дзяржаўных і праўладных медыя.
Атрыманыя дадзеныя паказваюць на неабходнасць актыўнай працы з журналісцкай супольнасцю, развіцця этычных стандартаў, адукацыі для медыя і грамадзянскай супольнасці. Асаблівая ўвага павінна быць нададзена не толькі барацьбе з адкрытай нянавісцю, але і з яе пасіўнымі, штодзённымі праявамі, якія фармуюць устаноўкі дыскрымінацыі.
Поўны даклад і база дадзеных даступныя па запыце.
