Агульны агляд
2021 год стаў пераломным для беларускіх журналістаў. Шмат якія незалежныя выданні былі заблакіраваныя на тэрыторыі краіны, прызнаныя «экстрэмісцкімі», адбыліся масавыя затрыманні журналістаў, а рэдакцыі вымушаны былі эвакуявацца за межы Беларусі. На гэтым фоне, ва ўмовах паглыблення палітычнага крызісу і працяглай пандэміі COVID-19, ЛГБТК+ тэматыка стала радзей з’яўляцца ў медыйнай павестцы. Тым не менш, мова і кантэкст, у якіх яна ўсё яшчэ з’яўляецца, вартыя асобнай увагі.
Мэтай дадзенага маніторынгу з’яўляецца сістэматычны аналіз выкарыстання ў беларускіх СМІ некарэктнай лексікі і мовы варожасці ў дачыненні да ўразлівых групаў, з асаблівым акцэнтам на рыторыку, якая стыгматызуе ЛГБТК+ людзей.
Усяго было прааналізавана 272 публікацыі з 36 анлайн-медыя за студзень–кастрычнік 2021 года. Ацэньвалася не толькі лексіка, але і кантэкст выкарыстання тэрмінаў, у тым ліку схаваныя дыскрымінацыйныя пасылы.
Тэндэнцыі і дынаміка
Паводле вынікаў маніторынгу, 62% матэрыялаў ужывалі карэктную лексіку, а 38% — некарэктную. Гэта ўсё яшчэ пазітыўная дынаміка, але з выразнай тэндэнцыяй да аслаблення: з другой паловы 2020 года доля карэктных публікацый памяншаецца. Асаблівую трывогу выклікае рост мовы варожасці — у 2021 годзе праявы такой рыторыкі зафіксаваныя ў 24% публікацый, што ў 2,5 разы вышэй, чым у 2020 годзе.
Пры гэтым большая частка варожай рыторыкі сустракаецца ў матэрыялах, дзе ЛГБТК+ узгадваюцца мімаходзь, як адзін з прыкладаў, ці ў публікацыях, дзе тэма згадваецца без раскрыцця сэнсу. У публікацыях, цалкам прысвечаных тэме, таксама фіксуецца зніжэнне якасці: толькі 60% такіх матэрыялаў адпавядаюць базавым этычным стандартам, што на траціну менш, чым да 2020 года.
Рэгіянальныя і нацыянальныя СМІ
Нацыянальныя медыя працягваюць трымаць адносна больш карэктную лінію, але розніца з рэгіянальнымі СМІ хутка змяншаецца. У шэрагу выпадкаў рэгіянальныя выданні дэманструюць устойлівую тэндэнцыю да выкарыстання стыгматызуючай рыторыкі, што сведчыць пра патрэбу ў мэтанакіраванай адукацыйнай працы менавіта на рэгіянальным узроўні.
Лексіка і бачнасць
Найчасцей згадваюцца словы «ЛГБТ» і «гей» як абагульненыя паняцці. Сярод іншых ключавых слоў — «трансгендар», «аднапалая пара», «нетрадыцыйная арыентацыя». У 19% выпадкаў выкарыстоўваюцца некарэктныя і стыгматызуючыя выразы, такія як «сексуальнае меншасць», «гомасексуалізм», «содаміт», што суадносіцца з тэндэнцыямі папярэдніх гадоў, але без прыкметаў паляпшэння.
Рэкамендацыі
Антон Барысенка, сацыёлаг і аналітык J4T, рэкамендуе журналістам правяраць свае тэксты на наяўнасць некарэктнай лексікі з дапамогай сэрвісу J4T-checker, распрацаванага камандай Журналістаў за талерантнасць. Таксама, паводле яго слоў, не варта згадваць ЛГБТК+ людзей «дзеля галочкі» ці выкарыстоўваць іх як нейтральны або паказальны прыклад у пераліку. Калі закранаецца адчувальная для супольнасці тэма, лепш прысвяціць ёй асобны тэкст і падыходзіць да яго з павышанай адказнасцю.
Заключэнне
Маніторынг 2021 года паказвае, што беларуская медыяпрастора знаходзіцца на мяжы страты этычнага балансу ў асвятленні ЛГБТК+ тэм. Нягледзячы на захаванне перавагі карэктнай рыторыкі, тэмпы распаўсюджвання мовы варожасці і некарэктнай лексікі непакояць. Працяг палітычнага пераследу і закрыцця незалежных рэсурсаў ствараюць дадатковыя выклікі для ўстойлівасці этычных стандартаў.
У гэтых умовах асаблівую каштоўнасць набываюць ініцыятывы, што працуюць з журналісцкай этыкай, адукацыяй і падтрымкай незалежных галасоў.
Поўны тэкст справаздачы і дадатковыя матэрыялы даступныя па запыце.
